Dit artikel is eerder verschenen op de digitale DNHS Campus. Wil je meer lezen over management, leiderschap en bedrijfskunde? Maak dan een (gratis) account aan op onze digitale DNHS Campus.
Door: Gert-Jan Melker
De termen management en leiderschap worden in de praktijk vaak door elkaar gebruikt. Dat is ook niet zo verwonderlijk. Management en leiderschap liggen qua betekenis dicht bij elkaar bij elkaar, maar er is een subtiel verschil. Deze blog gaat over dit verschil. Laat ik beginnen met een korte passage uit een interview in het televisieprogramma Buitenhof (VPRO) met Ben Verwaayen uit 2008. In dat jaar nam Verwaayen afscheid als CEO van British Telecom (BT) en maakte hij de overstap naar Alcatel-Lucent. Presentator en interviewer Peter van Ingen vroeg Verwaayen naar het verschil tussen management en leiderschap.
Van Ingen:
Wat is nou leiderschap? Dat woord wordt op u geplakt. U doet toch gewoon een klus?
Verwaayen:
Er is een verschil tussen managen en leiden. Een manager doet de dingen goed en een leider moet bepalen wat de goede dingen zijn. Dat is iets wezenlijk anders. Je moet een organisatie (…) een richting kunnen geven, je moet ze ook een ziel kunnen geven. Je moet ook kunnen zorgen dat de juiste mensen op de juiste plaats zitten. Die moeten de goede dingen doen.
Van Ingen:
Bent u een leider of bent u manager?
Verwaayen:
Naarmate je hoger in de organisatie komt, verschuift het naar leiderschap. En als je de baas bent van de onderneming dan ben je de leider, niet de manager.
Eind jaren zeventig maakte Abraham Zaleznik al onderscheid tussen management en leiderschap. In zijn vaak aangehaalde artikel in de Harvard Business Review uit 1977 stelt Zaleznik dat organisaties zowel leiders als managers nodig hebben, maar dat het om heel verschillende typen van mensen gaat. Managers zijn rationeel en werken planmatig en beheerst. Ze zijn gericht op orde, beheersing en hier en nu snel oplossen van de problemen die zich onvermijdelijk voordoen. Leiders daarentegen vergelijkt hij met kunstenaars. Ze zijn emotioneel, spontaan en creatief, ze bezien de bestaande situatie met een kritisch oog en ontvouwen revolutionaire en inspirerende toekomstbeelden. Managers exploiteren, leiders exploreren. Ietwat karikaturaal zouden we kunnen zeggen: managers passen op de winkel, leiders overstijgen de winkel. Een veel herhaald gezegde (ook in het bovenstaande interview met Ben Verwaayen), toegeschreven aan Peter Drucker, luidt: ‘Managers willen de dingen goed doen; leiders willen de goede dingen doen.’ Anderen vullen dit aan: managers zijn risicomijdend, gericht op concreet resultaat op de korte termijn en het motiveren en disciplineren van hun medewerkers. Leiders zoeken juist uitdagingen, schetsen een wenkend perspectief op langere termijn en inspireren hun volgers (zie onderstaande tabel).
Verschillen tussen managers en leiders
In de praktijk is het niet zo zwart-wit als Zaleznik doet voorkomen. Managers die alleen op de winkel passen en niet om zich heen en vooruitkijken, kunnen voor onaangename verrassingen komen te staan als de omgeving verandert en ze dat niet zagen aankomen. En leiders die alleen
creatief en visionair hun gang gaan, lopen soms zover voor de menigte uit dat ze alleen komen te staan en niets van hun rijke ideeën verwezenlijkt zien.
Professor John Kotter ziet management en leiderschap als twee verschillende soorten van werk en niet, zoals Zaleznik, als twee verschillende soorten mensen. Volgens Kotter, voorheen hoogleraar Organisatiegedrag aan de Harvard Business School en nog altijd een van de meest invloedrijke managementdenkers van deze tijd, is management gericht op het verbeteren van de efficiency door middel van routinematig werken en plannen, organiseren en coördineren. Leiderschap is volgens hem gericht op het teweegbrengen van verandering door het voorspiegelen van een betere toekomst en het inspireren van mensen die hieraan een bijdrage kunnen leveren. Volgens Kotter (1990) hebben organisaties de juiste mix nodig van management en leiderschap. Wat de ‘juiste’ mix is hangt af van de specifieke situatie.
Volgens Kotter is management met name nodig in geval van complexiteit binnen organisaties. In grote, complexe, organisaties ligt chaos voortdurend op de loer. Zonder management is deze chaos onvermijdelijk: management brengt orde en structuur en zorgt voor een voorspelbare kwaliteit en winstgevendheid van producten of diensten. Bij leiderschap gaat het volgens Kotter om het omgaan met verandering. In 1990, het jaar waarin zijn artikel ‘What Leaders Really Do’ werd gepubliceerd, wees Kotter er al op dat organisaties in een steeds veranderlijker omgeving moeten concurreren. Denk daarbij aan technologische veranderingen, een toenemende internationale concurrentie en deregulering. We kunnen stellen dat de veranderingen zich tegenwoordig alleen nog maar sneller aandienen en steeds meer impact hebben op organisaties. Enkele recente voorbeelden zijn de wereldwijde coronacrisis, de klimaatverandering, de vergrijzing op de arbeidsmarkt en de opkomst van het populisme.
Volgens Kotter vraagt verandering om leiderschap. Dit om ervoor te zorgen dat organisaties zich aanpassen aan wat de veranderende omgeving van ze vraagt. Het is aan leiders om belangrijke veranderingen te signaleren en de organisatie erop voor te bereiden. Hiervoor zijn visie en overredingskracht nodig. Het is aan leiders om de mensen binnen de organisatie mee te nemen. Met andere woorden, leiderschap vraagt volgers, zonder volgers dus geen leiders en dus geen leiderschap. Als we Kotters ideeën over management en leiderschap vertalen naar de dagelijkse praktijk, dan kunnen we stellen dat zowel management als leiderschap nodig zijn binnen organisaties. Ten tijde van (schijnbare) rust, kan er meer aandacht zijn voor managementtaken (plannen, organiseren, coördineren, controleren), ten tijde van verandering verschuift de aandacht naar leiderschap. Hier komt bij dat naarmate managers hoger in de hiërarchie terechtkomen, de aandacht zou moeten verschuiven van management naar leiderschap, zoals ook blijkt uit het interview met Verwaayen. Lager in de organisatie is leiderschap minder cruciaal maar zeker nog wel van belang.
Kortom, er is geen fundamenteel onderscheid tussen leiderschap en management. Management en leiderschap zijn twee kanten van dezelfde medaille, die van leidinggeven.
